De stille slag, Klijn Margo

Joodse Arnhemmers 1933 - 1945

'Arnhem en de oorlog' is bijna synoniem met de Slag om Arnhem en de evacuatie in september 1944. Maar voordat deze twee ingrijpende gebeurtenissen plaatsvonden, was de stad al vier jaar lang bezet en waren rond de tweeduizend Arnhemse joden ondergedoken of gedeporteerd.

De stille slag begint in 1933, het jaar waarin Hitler aan de macht kwam, Arnhem haar zevenhonderdjarig bestaan vierde en de synagoge aan de Pastoorstraat tachtig jaar bestond. Vanaf dat jaar groeide het aantal joodse vluchtelingen. De meesten reisden door naar Engeland, Noord-Amerika en andere landen. Anderen bleven in Arnhem achter, omdat er bijvoorbeeld familie was of kans op werk. Zij hoopten er veilig te zijn, maar werden zoals iedereen op 10 mei 1940 overvallen door de oorlog.
In het tweede deel wordt beschreven hoe joodse Arnhemmers reageerden op de Duitse inval en hoe zij in de loop van twee jaar geïsoleerd werden van hun niet-joodse stadsgenoten: stadsbestuurders, buren of vrienden van bijvoorbeeld Vitesse of de padvinderij. Op alle mogelijke manieren probeerden ze te ontkomen aan deportatie, maar niemand had een adequaat antwoord op de nazi-terreur, al waren er mensen die blijk gaven van moed en inlevingsvermogen.
Ook wordt aandacht besteed aan de evacuatie, toen de Arnhemse bevolking op bevel van de Duitse autoriteiten de stad moest verlaten. Joden die in de stad waren ondergedoken, kwamen ineens te voorschijn en liepen met hun onderduikgevers mee in de mensenstroom. Het boek eindigt met de terugkeer van de overlevenden na de oorlog.

De schrijver (Zeist, 1944) sprak met een aantal joodse overlevenden en enkele niet-joodse ooggetuigen. De weerslag van hun verhalen en materiaal uit archieven vormen de basis voor dit boek.